Cultura vasca vs. euskal kultura (III): Txilladergi eta Ramón Zalloren diskurtsoak

Pako Sudupe

Cultura vasca vs. euskal kultura” (Utriusque Vasconiae, Donostia, 2015),  liburuaren aipamenaren hirugarren zatian horixe jo dugu begiz:Txillardegi eta Ramón Zalloren kulturaren gaineko bi diskurtso Euskal Herrian.

collage-2015-11-16-2
Irudia: Jose Luis Alvarez Enparantza “Txillardegi” eta Ramon Zallo Elgezabal.

Liburuaren egileak, Ibai Iztuetak, honela justifikatzen du bi diskurtso horiek hautatu izana:

Txillardegi eta Zalloren pentsamoldeak bere buruari abertzale esaten dion munduan aurki ditzakegun euskal kulturaren eta euskararen harremanari buruzko bi diskurtso nagusiak ordezkatzen dituztela uste dugu” (215).

Laburregi bildurik,Txillardegirentzat hizkuntzak garrantzi absolutua du, eta Zallorentzat, aldiz, euskal kultura euskara baino zerbait gehiago da. Txillardegirentzat kultura herri baten desberdintasuna izango da, eta Zallorentzat herri edo lurralde baten partaide diren biztanleen halako identitate sentimendu komun bat.

Argi uzten du bai Txillardegi eta bai Zallo ez direla manipulatzaile, eta argi uzten du halaber, diskurtso horien salaketa ez, baizik eta kritika egingo duela:

Txillardegiren diskurtsoak gutxituriko herri batek ezinbestekoa duen asertibotasuna du ona: hizkuntza propiotik esplikatzen da identitatea eta hori ezinbestekoa da haren berreskurapenari eta erabilerari eutsiko bazaio. Zorionez ala zoritxarrez, hizkuntza gutxituen kasuan, hizkuntza eta herri identitatea ezkondu ezean, hizkuntzak ez du etorkizunik izango.

Baina bere argudioei halako zientifikotasun egiaztagiria eman nahia alde batera utzirik [60ko hamarkadan garatu zuen nagusiki bere diskurtsoa Txillardegik, eta orduko zientifikotasunaren seme da], Txillardegiren diskurtsoaren hutsune aipagarriena litzateke euskaraz ez dakiten “euskaldunen” kopurua euskaraz dakitenena baino handiagoa dela eta hauek nolabait ere bazterturik sentiaraz ditzakeela. Egia bada ere Txillardegiren testua euskaraz idatzia dagoela eta, hortaz, bereziki euskaldunei zuzenduriko diskurtsoa dugula, garrantzitsua deritzogu puntu hau azpimarratzeari. Gero, Txillardegiren diskurtsoaren beste zailtasun bat behin eta berriz aurpegiratuko zaion “esentzialismo” salaketa da. Ez da, ikusi dugunez, diskurtsoaren beraren hutsunea; baina eztabaida behar den tokian mozten asmatzen jakin ezean, salaketei erantzun nahirik, nekatu eta gogaitzeko arriskua darama berekin” (291-292).

Zalloren diskurtsoaz den bezainbatean:

Zalloren diskurtsoaren bertutea bere borondate integratzailea eta izaera “antiesentzialista” dela esan liteke. Euskaltasuna herrialde bateko populazioarekiko identifikazio sentimendu zehaztugabe baten arabera definitzeak horretarako aukera ematen du eta liburuak xede dituen etorkinei ez ezik, euskaraz ez dakitenei “bertakoen” ezaugarriei ezin hobeto egokitzen zaie: teorian, ez du inor baztertzen eta oro errekonozitzen du.

Euskara gutxiturik ez balego eta Euskal Herriak euskara estatu propioa balu, diskurtso hau balekoa zatekeen. Mendekotasun harremanak ezartzen duen praktikan, ordea, Zalloren diskurtsoak baditu bere ahulune eta arriskuak, handi samarrak. Arrisku nagusia, funtsean, da diskurtso hau bera, praktikan, erdaren erabilera hegemonikoen eta euskararen subordinazioa edota subkultura izaera “normalizatzeko” erabil litekeela. Izan ere, azken batean, espainola –Espainian– eta frantsesa –Frantzian– edota beste hizkuntzaren bat euskal nortasunaren adierazpide jator ere baldin badira, zergatik bilatu minorizaturiko hizkuntza bat erabiltzeak dakarren ondoeza?” (292).

Bi diskurtso esanguratsu horien kritika egin ondotik, hainbat gogoeta eta ondorioetara heltzen da, eta hor ikusten dugu ekarpenik nagusiena atal honetan:

identitateaz eta kultur gaien arteko harremanaz ari garelarik, klarifikazio ideologikoaren amorez benetan interpelatzen gaituena zer den itauntzeak onuragarri dirudi. Hau da: bere burua “euskalduntzat” daukanak, zer nahi du, euskal identitateak iraun dezala ala euskaraz egiten duen giza taldearen bizitza iraunkortu eta normaliza dadila? Lehenengo galderak, inplizituki hizkuntza identitatearekiko ulertu beharreko zerbait balitz legez adierazten du; bigarrenak, berriz, identitatea hizkuntzarekiko harremanean jarriz esplikatzen du.

Auzia sozializatu gabe dagoenez, ezin da esan bere burua “euskalduntzat” jotzen duen populazioak, aukeran, zer hobesten duen. Nolanahi den ere, pertsonalki eman dezakegun erantzuna da –eta susmoa dugu euskal hiztunen gehiengoak partekatuko lukeena dela[nik neuk ere hor dakusat neure burua–, halako “euskal identitate” zehaztugabe bat galtzeak ez digula guri behintzat kezka handirik eragiten.(…)

Zentzu horretan, esan liteke gaur egun justu kontrakoa gertatzen dela, hots, eztabaida identitatearen inguruan dagoela ardaztua eta ez hizkuntzaren inguruan. (…)

Subordinazio diskurtsibo hau euskararen biziberritzeak daukan arazo handienetako bat izan daitekeela uste dugu. Bereziki Zallok ordezkatzen duen arrastoan, zenbait eremu abertzaletatik ere gizarteratzen den diskurtso hauetan nortasunaren gaineko ikuspegi subjektibista baten aldeko aldarri eta ikuspegi objektibistaren kontrako arbuio “aurrerakoia” ageri da, garrantzitsuena “euskaldun” sentitzea dela azpimarratzen duena. Kontua da, ordea, hizkuntza gutxiagotua duen Euskal Herria bezalako herri azpiratu batean, eztabaidaren muinean hizkuntza ez, baizik eta identitatearen auzia jartzeak espainolaren/frantsesaren erabileraren normalizazioa dakarrela, espainola nahiz frantsesa euskararen baliokide bihurtu eta, praktikan, euskararen ezagutza eta erabilera hautu pertsonal izatera subordinatzen duelako” (297-298).

Aurreko atalak:

 

Utzi erantzuna

Zure e-posta helbidea ez da argitaratuko. Beharrezko eremuak * markatuta daude