Iñaki Martiarena Mattin: “Lokatzak bere burua zaindu nahi du, eta 'zaindu' hitza 'zaina' hitzetik dator”

(Elkar argitaletxearen aldizkariko 2016ko udazkeneko zenbakian argitaratutako artikuluaren jatorrizko extended bertsioa)

Ibilbide luzea du Iñaki Martiarena Mattin donostiarrak euskal komunikabide eta argitaletxeetan, marrazkilari bezala. Berak ilustratutako liburu kopurua kontaezina da, eta komiki ugari ere egin du: hainbat komunikabidetarako umore grafikoa landu du (Egunkaria, Berria, Argia, Aizu!, Gaztezulo, Irutxulo...), komikiak argitaratu ditu Ipurbeltz edo Napartheid bezalako komiki-aldizkarietan, Donostia sutan 1813-2013 elkartearentzat Sua itzali, hiria piztu komikia egin zuen duela hiru urte... Orain Zarrakamalda komiki-liburu pertsonala argitaratu du Txalaparta argitaletxearekin. Ia 300 orriko komiki mardul honetan, Lokatza ezizeneko pertsonaiaren barne-arazoak eta baratze bat aurrera ateratzeko abenturak kontatzen dizkigu Mattinek.

Kontaiguzu, Mattin, zeri buruz da Zarrakamalda komikia?

Lokatza izeneko gizon bati buruzko komikia da. Lokatzak badauka barruko borroka bat, ez du bere burua kokatzen, bere lekua egin nahi duen gizon bat da. Eta ezinegon horrek eramaten du baratze bat egitera.

Baratzeak badirudi ere gai nagusia, gauza gehiago dago komikian.

Nire helburua ez da izan baratzeen inguruko doktorego-tesi bat idaztea, edo nik baratzeei eta naturari buruz dakidana plasmatzea. Alderantziz, kontzeptu horietan ez dut ito izan nahi. Lokatzaren barne borrokak dira gai nagusia. Krisi ekonomikoak dakarkio krisi existentzial bat, edo alderantziz, badago bien arteko elkarlotura bat. Bere barruko bakea bilatu nahian dabil. Irtenbide bat bilatu nahi dio bere arazoari, eta ikusita kaleak eta hiriak ez diola deus eskaintzen irtenbide bat bilatzen saiatzen da, baratzearen bidez. Lokatzak maitatzeko eta maitatua izateko behar ikaragarria dauka, eta horrek eraman du baratze bat egitera. Bere burua zaintzen du beste norbait edo zerbait zaintzearen bidez. Eta “zaindu” hitza “zaina” hitzetik dator gainera.

Zergatik Zarrakamalda izenburua?

Nafarroan birao gisa erabiltzen omen da, norbaiti ergela edo mozoloa deitzeko, baina liburuko zentzuan zarrakamalda bat da sasia mozteko tresna zahar bat, igitai baten antzekoa baina kirten luzea daukana. Gipuzkoa aldean “aihotza” esaten zaio, baina nik liburu batean irakurri nuen “zarrakamalda” hitza eta gustatu zitzaidan. Tresnak eraman ninduen komikia idaztera eta marraztera. Zarrakamalda irudi bat da: bere bizitza sasiz beteta dago eta baratzearekin eta zarrakamaldarekin sasi horiek mozten doa, pixka bat argitasuna sartzeko bere bizitzan.

"Lokatzaren bizitza sasiz beteta dago eta zarrakamaldarekin sasi horiek mozten doa"

Beraz, egungo bizitzak sor ditzakeen arazo existentzialak kontatu nahi izan dituzu.

Beno, komikiaren sortze prozesua katarsikoa izan da. Hasieratik ere ez nuen oso garbi zehazki zein bilakaera izango zuen. Gero, nik erdia jartzen dut eta beste erdia irakurleak, bakoitzak bere interpretazioa egingo du hor kontatzen denaz. Azken batean horrelako proiektu bat egitea baratze bat aurrera ateratzea bezalakoa da: lursaila ondo kokatzen duzu ez galtzeko, gero zuk landatu egiten duzu, eta azkenean ateratzen da ateratzen dena.

Apur bat autobiografikoa da? Zenbat du Mattinek Lokatzaz, protagonistaz?

Komikian pertsonaiek egiten eta esaten duten guztiak ez du zertan nire iritzia edo bizipena izan behar. Baina jakina, horko hainbat pasarte eta erreferentzia nire hurbilekoak dira.

"Komikiaren sortze prozesua katarsikoa izan da"

Zein generotan kokatuko zenuke komikia?

Tonu egokia asmatu nahian hor ibili nintzen tentuz, ez sobera dramatikoa eta ez sobera umoristikoa egin nahian, entsalada horretan osagai denak ongi nahasten.

Irudiak zuri beltzean dira eta itxuraz sinpleak, baina nahita bilatutako sinpletasuna da.

Gustuko grafismo bat aukeratzen saiatu naiz, istorioari egokitzen zaiona. Nire helburua izan da istorio bat kontatzea hitzaren eta marrazkiaren bitartez. Hitza eta marrazkia kiribiltzen saiatu naiz, leka arban bezala. Hor tentsio bat sortzen da hitza eta marrazkiaren artean, ahalegin handia izan da, baina pozik geratu naiz emaitzarekin.

Hitzekin estilo propio bat duzu, hitz gutxi erabiltzen duzu. Ez da testu luzerik, elkarrizketak laburrak dira.

Ez dut nire burua ito kontu literariotan, hizkuntza jantzia ote den edo ez. Hitzekin jolastea maite dut. Jolasaren kontzeptua oso inportantea izan da niretzat, ez hitzekin bakarrik. Proiektu osoan jolastea izan da helburua, gustura izatea eta eroso aritzea baratze honetan.

"Horrelako proiektu bat egitea baratze bat aurrera ateratzea bezalakoa da"

Hitz joko asko daude komikian, Belardon ere asko erabiltzen dituzu.

Bai, gaztetako nire joera bat da. Nire jatorria umore grafikoa da, beraz ezinbesteko osagaia da niretzat umorea eta hitzekin jolastea.

Alde horretatik, Olariaga eta Zakilixuten eskolakoa zara.

Hemen ez dago isolatzerik, dena apur bat korala da. Denok txalupa berean gaude eta elkarri lagundu, kutsatu eta eragiten diogu, halabeharrez.

"Hitza eta marrazkia kiribiltzen saiatu naiz, leka arban bezala"

Lan erabat pertsonala da.

Lan guztiz pertsonala izan da, bai, enkargurik atzean egon gabe. Alde horretatik, Zarrakamaldaren dohain onenetako bat da zintzoa dela, inoiz baino zintzoagoa izan naiz nire buruarekin. Libre izan naiz nahi nuena egiteko.

Euskadin rokanrolak ez badu inoiz dirurik emanen, komikiak gutxiago. Nola animatzen da bat euskarazko komiki bat proiektu pertsonal gisa egitera?

Komikiarekiko maitasuna dago atzean. Heldu nintzen puntu batera non horrelako zerbait egitea falta zitzaidan. Zinta formatuan lan egin dut, ilustrazioan, diseinuan, zuzeneko emanaldian... Nire buruari esan nion: zuhaitzak landatu ditut, baina libururik ez dut. Formatu honetan lanik egin gabea nintzen, istorio ahaltsu bat ikusi nuen nire barruan eta iruditu zitzaidan forma hau eman ahal zitzaiola. Egia da kemen handia behar dela, zure buruarengan ikaragarri sinistu behar duzula eta lan asko egin behar dela, baina orain pozik egoteko moduan nago. Azken hitza irakurleak izango du, baina ni behintzat pozik nago. Apaltasunez baina harrotasunez ere.

Gainera lan hain mardula, ia 300 orri...

Aurretik egiteko lan modua epe motzekoa izan da. Hau mugarri bat da nire lanean, nire bilakaera profesionalean zein sortzailean. Nire buruari galdetu nion: badut barruan istorio bat kontatu nahi dudana, luzea izan daitekeela uste dudana. Ez nuen luzeegia ezta laburregia izatea nahi, eta azkenean asmatu dudala uste dut.

"Proiektu osoan jolastea izan da helburua, gustura izatea eta eroso aritzea baratze honetan"

Urte askotako lana izango zen, ezta?.

Hori da. Aspaldiko proiektua da hau, badira jada urte batzuk idazten hasi nintzela, baina beste zereginetan ere ibili naizenez gero, ez dut denborarik izan nik nahi nuen epeetan eta erritmoan lan egiteko.

Denbora gutxian baratzeei buruzko bi komiki atera dira euskaraz, Altza porru eta hau.

Altza porrun ere parte hartu dut. Baina proiektua jaso nuenean, harrez gero bukatuta nuen Zarrakamalda. Kasualitatea izan da.

"Zarrakamaldaren dohain onenetako bat da zintzoa dela, libre izan naiz nahi nuena egiteko"

Kasualitatea izateko gehiegi ez? Euskal Herrian kezka bat egongo da gai horren inguran edo modan dagen gaia da agian, natura eta baratzea...

Bai, baliteke Lurrarekin daukagun harremanaren isla bat izatea.

Zein publikorentzako modukoa da Zarrakamalda?

Nik uste dut komiki honek ase dezakeela bai komikizalea eta baita ere naturazalea. Eta ez horiek bakarrik, esan bezala natura eta baratzeaz haratagoko gauzak ere kontatzen dira. Eta formatuagatik (zuri-beltzean), euskara jantzian izateagatik, atsegina izateagatik... iruditzen zait ase dezakeela komikia sobera ezagutzen ez duen eta naturazalea ez den pertsona ere.

Lan hau nobela grafiko bat dela esango zenuke?

Ez nintzateke horrelakoetan sartuko, zer den nobela grafikoa eta zer ez, zerk egiten duen lan bat nobela grafiko... Konplexuen ondorio da askotan komiki bati nobela grafiko deitu nahi izatea. Nik komiki-liburua deitzen diot, arazorik gabe.