'*nin' aditz laguntzailea (nondik '-i-' erroa), semantikoki = 'eman'

Sarrera honetan hasi ginen aipatzén Blanca Urgell-en zutabe bat (Berria, 2020-6-24), non, jarraian, linguista gasteiztarra mintzo zaigú buruz "*nin" laguntzaile berreraikia (zeini bestetan referitu gatzaio nola "*-i-" erroa), eta nondik etorriko liraké "dit-diot-zidan-zenion...": 

Gramatika-hitzak bailiran jokatzen duten hitzak batzuetan gramatika-hitz bihurtzen dira erabat. XVI. mendean, kasu, «Halako gizon zedin» esaten zuten, «gizon bihurtu zen» esateko, nahiz guk hasi zedin bezalako egituran baino ezin erabili: erabat gramatikaldu da.

Orokorpen bat orain: gaurko hizkiak behinolako hitzak dira, lehengo esanahia (zedin-ek bezala) edota lehengo itxura (pe-k bezala) galduta. Testuetan maiz ageri da *nin aditza: «Despedidan indazu laztan bat, laztana» dio XVII. mendeko poesia eder batek, eta Etxepare kexu zen «etsaiak didan pena» dela eta. Honetan garbi ageri da lehen eman-en sinonimoa zela. Norbaiti eman ohi diogunez gero, hortik hartu zuten aukera arbasoek NOR-NORI-NORK osatzeko: hartu didan, ekarri diot... Euskalariak horiek nondik zetozen asmatu ezinik aritu ziren luzaro. Erantzuna kanpoan zegoen: munduko hizkuntza anitzetan NORI adierazi behar duten hizkiak 'eman' adierako aditzetik irten dira.

Horren arabera, "*nin" aditz berreraikia (horregatik asteriskoa) garai batean izanen zén sinonimoa e "eman" (aditz normal bat), nahiz egun "soilik" geldituko zitzaión erabilera auxiliarra (ezin inportanteagoa, bestalde) ondorenda guztiz gramatikaldu nola aditz laguntzailea an perifrasi modernoenak.

Antzeko gramatikalizazioa, nola aditz exklusiboki auxiliarra, gertatuko zitzaion ki "*edin" berreraikia ere, zeinen eduki semantikoa, noiz zén aditz independentea, izanen zén "bihurtu", nola ikusi ahal dugun an adibidea e Blanca Urgell («gizon bihurtu zen»).

Azkenik aipatu ze "egin" aditza, nahiz gramatikaldú nola auxiliarra, dú mantendu bere erabilera normala ere kin bere betiko signifikantza; alderantziz-ze "*ezan" aditz berreraikia, zeinda, antzeko esangura izanda, dú galdu erabat bere erabilera independentea. [⇶]