balbula

"-no(n)" (movement and a locative idea) vs "-do" (‘until, up to’)

 2020/02/27 - 00:00:00

Orduan, Lakarraren arabera, nóndik etorriko litzake hóri "-g-" hen "-giño"?

 2020/02/26 - 00:00:00

Lakarra (2008, 2012): -raino < *ra-din-no < -ra + *din + *non

Atzokoan aipatzen genuén a-azalpena hen Lakarra zeinen arabera " -raino " joango zén historikoki ( gradualki ) osatzén honela: ... -raino < * ra-din-no eta ez * -ra-gino , de Rijk 1992-k nahi bezala... [Lakarra, 2008:484] non, izango genuke " -ra " direktivoa, " -din- " adizkia, eta. azken partikula bat, " -no " zeinen etorkia ez den, printzipioz, argiki ikusten. Eta justuki " -no " horretarako, Lakarrak ematen digú ondorengo azalpen etimologikoa (deskribatua an " Noun Morphology ", Ekaitz Santazilia, 2013): Lakarra (2008a: 484 and 2012b) prefers to reconstruct -ra + * din + * non , with a serial verb construction after the all. suffix. The first would be the monosyllabic root * din ‘ to (be)come ’ (also present in east. jin ‘to come’, < * e-din ), and the second the root * non , implying both movement and a locative idea . [Santazilia, 2013:269] Hor, beraz, Lakarrak proposatzen du " -non " formantea, zein, berak dioenez, egongo litzake lotua ki mugimendua eta ideia lokativoa (pensatzekoa da ze, akaso, bukaerako " -n " horretan ikusi beharko genuke inesivo bat ).  2020/02/25 - 00:00:00

Lakarra (2008): "-raino < '*ra-din-no' eta ez '*-ra-gino', de Rijk 1992-k nahi bezala"

Galdetzen genuen atzo nóndik etorriko zen hóri " -d- " an " -ra d ino " muga-adlativoa, zein agertzen zaigu gaur egun an area zehatz bat e-Nafarroa Beherea (Iñaki Camino, " Amiküze eskualdeko heskuara ", 2016:314): Nafarroa Beherean atzizki hedatuena -(r)ano aldaera da. Aldiz, -rad- duten aldaerak, erdialdean eta franko iparrean erabiltzen dira: Aturrialdeko Mugerren, Oztibarreko Jutsin eta Larzabalen nahiz Landibarren -(r)adino ageri zaigu. Baxenabarreko iparrean eta erdiguneko Landibarre-Oztibarre alderdian aldaera d -dunak ez dira bakarrak , baina hori dute beren eremua , beheiti ez dira berriz ageri. Aldiz, -(r)ano & -(r)aino aldaerak Nafarroa Behere guztian erabiltzen dira, Lapurdiko Aturrialdea eta Hazparne barne, baina ez dira Amiküzen ageri. [Camino, 2016:314] Hortxe beheragoxeago, Iñaki Caminok berak aipatzen digu nóndik etor liteke " -d- " hori segun azalpena hen Lakarra: Nolanahi ere den, egun bederen Amiküzen berezko -radio aldaera ageri zaigu nagusi eta aski bereizgarri gertatzen da. Lakarrak -ra + *din + *no berreraikitzen du euskarazko muga adlatiboa (2008: 484); ikus Santaziliaren sistematizazioa ere [Camino, 2016:314]. non hauexek dirá Lakarraren beraren 2008ko hitzak (an " Aitzineuskararen gramatikarantz (malkar eta osinetan zehar ", 2008): Beharbada -rantz , -rontz , -runtz ez dator * -ra + ontzi -tik ( pace Gómez 2005) * -ra + dontz batetik baizik (cf. -raino < * ra-din-no eta ez * -ra-gino , de Rijk 1992-k nahi bezala); ik. Lakarra (inprimategian-a:azken atala). [Lakarra, 2008:484] Hor dugu, beraz, a-hipotesia hen Lakarra, zeinen arabera, " -d- " hori ez letorke tikan ustezko "* da " adverbio zahar bat , baizik tikan aditz-forma jokatu bat: "* d in " (* edin ", " da d in "). Jarraiki hipotesi hori, " dino " izanen litzaké azken buruan aditz bat , zein aski erraz aurreratu liteke , baldin hala nahi.  2020/02/24 - 00:00:00

"-draino" azalduá nola metatesia hen "-ra + dino"

 2020/02/23 - 00:00:00

Oihenart (1657): "¡Oy zerik du sudurra! / ez egia ez apurra."

 2020/02/22 - 00:00:00

Hizkuntza isolatzaileak ez dira zertan izán burulehenak

 2020/02/21 - 00:00:00

Nóndik ateratzen da "-d(a)-" epentetiko moduko hori?: "...una clara razón de comodidad..." (De Rijk, 1992)

Aurreko sarreretan aipatu dugú, behin baino gehiagotan , " -draino " atzizkiaren " -d- " epentetiko moduko hori , zeinekin gertatzen da a-fusioa arten, adibidez, " gaur " adverbioa eta " -raino " sufijoa, sortúz " -d(a)raino ". Baina, nóndik ateratzen da " -d- " hori? Puntu horretaz, De Rijk hizkuntzalariak bádu azalpen interesgarri bat , zein gelditzen da zehazturik an bere artikulua titulatzén " 'NUNC' Vasconice " (1992), eta zeinen arabera " da(n) " litzaké adverbio zahar bat zein egonen litzaké lotua kin oraina , eta zein momenturen batean galduko zen aldé " orai(n) " adverbioa zein ezagutzen dugun. Berak dio: Una vez eliminado el adverbio independiente dan por la competencia de orain , era natural que, al cabo de cierto tiempo, los hablantes acabaran por olvidarse del papel semántico que, en semejantes compuestos, desempeñaba el morfema da . Pero no por ello desaparecieron tales compuestos, antes bien se extendieron a nuevos casos , quedándose borrada de tal manera la distribución originaria del morfema -da- . Es que había una clara razón de comodidad : era mucho mas cómodo unir la desinencia -raino (o -ra ) a un nombre sustantivo terminado en vocal que a un adverbio terminado en consonante, coma sería noiz 'cuando' o bihar 'mañana'. A falta de testimonios explícitos, es difícil comprobar hasta qué fecha los locutores guardaban conciencia mas o menos clara de que -da- era un morfema que tenía que ver con el presente . Sin duda había diferencias según las zonas. Así, en la obra bastante extensa del sacerdote labortano Etcheberri de Ciboure, da sólo se combina con los adverbios orain(n) 'ahora' y egun 'hoy', de acuerdo con su etimología , mientras que en la zona oriental del país bihardrano 'hasta mañana' ya formaba parte de un proverbio, uno de los recogidos por Oihenart: auco bihardrano 'aguárdale hasta mañana'. [De Rijk, 1992:704-705] Horren arabera, " -d- " edo " -da- " hori izanen litzaké, jatorriz, adverbio bat zein, bere jatorrizko erabileran galdutakoan, geldituko zén hor konservatua nola elementu epentetikoa zatio una clara razón de comodidad . Akaso " da " adverbio horrekin lotua, ikus ondorengo sarrera: - Espekulatzen burúz euskara zaharra  2020/02/20 - 00:00:00

"draiño" soltea: akaso jarraiki antzeko eredu bat (analogia)

Atzoko sarreran ondorengo galdera agertzen da referitua ki momentuá zeintan atzizkiak pasatzen diren ki izán hitz solteak : Ados, baina, ¿noiz pasatzen dira atzizkiak izatera hitz solteak ? Azken sarreretako kontextuan, galdera izan liteké: nóiz edo nóla pasatzen da " -raino " atzizkia ki " draino " forma soltea ? Eta ez da erraza jakitea, baina nik uste ze, pausu hori ( berrinterpretazio hori , berranalisi gramatikal hori ) gerta zitekén noiz hiztun batzuek (ekialdekoak, zirkunstantzia batzuetan) bilatu eta aurkitu zutén bide bat ki erabili " -raino " kin adverbio tenporalak nola " gaur " edo " bihar " (ikus sarrera hau ). Hor ikusten da ze autoreek duda egiten dute buruz izaera gramatikala hen " draiño ", halatan-ze, batzuk interpretatzen duté atzizkia dela ( atxikia emanez), eta beste batzuk postposizioa ( soltea emanez). Ikus an OEH : oraindaraino. ( -raño Lar, H), oraindraino (SP), oraindrano (vEys, H), oraidraino (R-uzt), orainderaino , ora(i)drano . Hasta ahora. "(Hasta) aquí, hasta ahora" Lar. v. oraindaino . Hik begiratu ukhan duk mahatsarno ona oraindrano . Lç Io 2 , 10. Karitatez berotzatzu bihotzak, / herraz eta gaitzeristez oraindaraño hotzak. EZ Man I 38 (II 23 oraidaraño , II 186 orain daraño ). Baldin oraiñ daraño egondu bazarade itxuturik bizioten [sic] eta bekatuetan. (Munarriz, 1753). FLV 1989, 117. Leituko da orainderaño bezala euskerazko librotxo bat. (Larraun, 1762). ETZ 126. Orai drano nik egin düdanak ezpeitü deüs balia. Mst I 19, 1 (SP huneraino , Ch orai arteraiño , Ip orai artino , Ol gaurdaiñokoan ). Zure grazia eztian / oraidrano izan nüzü. Mustafa. (ap. DRA) Orainderaño egin tugunak / eman diozkagu bertzeri. Auspoa 97, 21. Ama, zure nahiak oro egin zitit oraidrano , zure seme legian. Ip Hil 148. v. tbn. Oradrano : O Po 6. Tt Onsa 138 (Arima XIV oradraino ). [ OEH ] Berranalisi hori egon zedin, paper bat joka zezakén a-mekanismoa deitzén analogia . Nola gertatuko zen? Ba, aurreko aipuan bertan aurkitzen ditugu beste forma batzuk , gurearen esangura berekoak , nola orai arteraiño edo orai artino , non dauzkagun " arteraiño " eta " artino " solteak (zein batzuetan agertuko dirá atxikirik ere), eta non, gainera , orobat aurkitzen ditugún " -raiño " eta " -iño " barneraturik. Hortaz, bide beretik , akaso analogiaz , ez dirudi hain zaila ze hiztun batzuek interpreta eta berranaliza zitzatén " -draino " edo " -daraino " atzizkiak nola " draino " edo " daraino " postposizioak (solteak). Akaso gero, postposizio berranalizatu hori zabalduko zen ki beste erabilera batzuk, nola " -ra draino ", zeintaz mintzatu ginen atzo . Edonola ere, gauza da ze hiztun (edo idazle) batzuk, nola edo hala , hasi ziren interpretatzen " draiño " soltea , eginéz berranalisi gramatikal bat , esan nahi baita berrinterpretazio bat e-material linguistikoa.  2020/02/19 - 00:00:00

"giño" > "-ra giño" > "-raiño" > "-ra draiño"

Atzoko sarreran ikusten genuén " draiño " soltea (edo " danik " ere) erabiliá kin adbervio soilak nola " egun " edo " bihar ". Ikus jarraian nóla " draiño " solte hori orobat erabiltzen dén kin adlativoa (an " Euskal dialektologiaren hastapenak ", Txillardegi (Zuz.), 1983:365) "xaharra itzulika juaiten erreka bate ra draino ." (Cerquand., 29, 50 Bustintze) "goizetan goizik jalten zen etxetik eta kanpo egoiten ilhune ra draino ." (Cerquand., 37, 75 Arhantsusi) [ Euskal dialektologiaren hastapenak , Txillardegi (Zuz.), 1983:365] Ohartu ze, erabilera horretan, " -ra " adlativoa bi aldiz agertzen da: "- ra d ra ino" Hor, pasatu gara tikan " -ra giño " postposizioa ki " -raiño " sufijoa , eta hortik ki " -ra draiño " postposizioa non, nolabait esan, " -raiño " berriro askatu den , hartuz " d- " ( epentetiko moduko ) bat hasieran.  2020/02/18 - 00:00:00